नेपाल राष्ट्र बैंकले वित्तीय वर्ष २०८२÷०८३ का लागि विस्तारवादी तथा लचिलो मौद्रिक नीति ल्याएको पनि धेरै समय भइसक्यो । यो नीतिले निजी क्षेत्रमा ऋण प्रवाहलाई प्रोत्साहन दिने, ब्याजदर घटाउने र समग्र आर्थिक गतिविधिलाई तीव्रता दिने नीति लिएको छ । तरलताको अभाव नभई अत्यधिक तरलता बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूमा थुप्रिएको छ, जसले क्रेडिट-डिपोजिट अनुपात (सिडी रेसियो)लाई ७४ प्रतिशतमा सीमित राखेको छ । इतिहासकै न्यून ब्याजदर (ऋणदर औसत ७.५० प्रतिशत) का बाबजुद नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) परिसूचक कछुवाको गतिमा अघि बढिरहेको छ । गत बिहीबार २५ गतेमा नेप्से २,६०७.३७ अङ्कमा झरेको छ, जुन गत महिनाको तुलनामा ४२ अङ्कको घटी हो । यो विरोधाभासले लगानीकर्ताहरू ‘पर्ख र हेर’को अन्योलमा रुमलिइरहेका छन् । किन फर्किरहेको छैन लगानीकर्ताको आत्मविश्वास ? विभिन्न वित्तीय विवरण तथा तथ्यका आधारमा यस लेखमा पङ्क्तिकारले नेपाल राष्ट्र बैंकले सकारात्मक सन्देश दिने गरी मौद्रिक नीति ल्याइसकेको अवस्था छ । त्यस्तै, बैंक तथा वित्तीय संस्थामा अत्यधिक तरलता थुप्रिएको छ । ब्याजदर इतिहासकै न्यून विन्दुमा झरिसकेको छ । तैपनि नेपालको पुँजी बजार अर्थात् सेयर बजार किन कछुवाकै गतिमा छ ? लगानीकर्ता पर्ख र हेरको अन्योलमा रूमलिएका छन् । किन लगानीकर्ताको आत्मविश्वास फर्कन सकिरहेको छैन भन्ने विषयमा आफ्नो धारणा प्रस्तुत गर्न खोजेको छु ।

सकारात्मक मौद्रिक सङ्केत
आर्थिक वृद्धिका लागि आधार तयार नेपाल राष्ट्र बैंकले गत असार २७ मा घोषणा गरेको मौद्रिक नीतिले आर्थिक वृद्धिलाई ६ प्रतिशत र मुद्रास्फीतिलाई पाँच प्रतिशतमा सीमित राख्ने लक्ष्य राखेको छ । यसका मुख्य विशेषतामा पोलिसी दरलाई पाँच प्रतिशतबाट घटाएर ४.५ प्रतिशत बनाइएको छ, जबकि स्थायी तरलता सुविधा (एसएलएफ) दर ६.५ प्रतिशतबाट ६ प्रतिशतमा झारिएको हो । पहिलो त्रैमासिक समीक्षामा (वि.सं. २०८२ मङ्सिर १५) यो दर थप घटाएर पोलिसी दर ४.२५ प्रतिशत र एसएलएफ ५.७५ प्रतिशत बनाइएको छ । यी कदमले निजी क्षेत्रमा ऋण वृद्धि १२ प्रतिशत पु¥याउने र विस्तृत मुद्रा आपूर्ति १३ प्रतिशत बढाउने लक्ष्य राखेका छन् । बैंकहरूमा तरलताको अवस्था अझ राम्रो छ । वित्तीय वर्षको पहिलो चार महिनासम्ममा बैंकहरूमा १.१ खर्बभन्दा बढी अतिरिक्त ऋणयोग्य कोष थुप्रिएको छ । कुल निक्षेप ७५.०२ खर्ब पुगेको छ, तर ऋण प्रवाह न्यून हुँदा सिडी अनुपात ७४.३१ प्रतिशतमा अड्किएको छ । राष्ट्र बैंकका अनुसार, प्रभावकारी तरलता ३५ प्रतिशत पुगेको छ, जुन न्यूनतम २० प्रतिशत आवश्यकताभन्दा दोब्बरभन्दा बढी हो । यो अतिरिक्त तरलताले अन्तरबैंक कारोबार घटाएको छ र ब्याजदरलाई थप दबाब दिएको छ । ब्याजदरको अवस्था इतिहासकै निम्न छ । असोज मध्यसम्ममा व्यावसायिक बैंकहरूको निक्षेप दर औसत ३.८५ प्रतिशत र ऋणदर ७.५० प्रतिशत रहेको छ । बैंकहरूको आधार दर (बेस रेट) चार देखि पाँच प्रतिशतबिच छ, जसले घर तथा सेयर धितोमा ऋण सीमालाई १.५० अर्बबाट बढाएर २.५० अर्ब पु¥याएको छ । यी नीतिहरूले लगानीलाई प्रोत्साहन दिने अपेक्षा थियो, तर सेयर बजारमा यसको प्रभाव न्यून देखिएको छ । वल्र्ड बैंकको ‘नेपाल डेभलपमेन्ट अपडेट’ (नोभेम्बर २०२५) अनुसार, वैदेशिक विनिमय सञ्चितिले १५.४ महिनाको आयात धान्न सक्ने अवस्था छ, जसले समग्र आर्थिक स्थिरता कायम राखेको छ । यी सकारात्मक सूचकाङ्कले आर्थिक वृद्धिलाई तीव्र बनाउने आधार तयार पारेका छन् । तर, सेयर बजारमा लगानीकर्ताको सहभागिता किन घटेको छ ?

नेप्सेको सुस्त गति : तथ्याङ्कले बोल्ने कथा
नेपालको पुँजी बजारको मुख्य सूचक नेप्से परिसूचकले यो वर्ष निराशाजनक प्रदर्शन गरेको छ । नोभेम्बर २०२५ मा २,६४९.५ अङ्क पुगे पनि डिसेम्बर ११ सम्ममा यो २,६०७.३७ मा झरेको छ, जुन ०.०६ प्रतिशतको ह्रास हो । हप्ताको अन्तिम कारोबार दिन (मङ्सिर २५) मा ७७.६८ मिलियन सेयर तीन सय २६ कम्पनीका ६९ हजार सात सय २९ पटक कारोबार हुँदा टर्नओभर रु. ३.४९ अर्ब मात्र पुग्यो । यस हप्तामा नेप्से २,६२९.६९ बाट सुरु भएर २,६०४.६२ मा बन्द भयो, जसमा दैनिक उच्च-निम्नबिच साँघुरो दायरा (२,५९६.७ देखि २,६३६.९७) देखियो । बैंकिङ, विकास बैंक, हाइड्रोपावरजस्ता प्रमुख क्षेत्रमा ह्रास देखिएको छ । संवेदनशील सूचक ०.१९ प्रतिशत र फ्लोट सूचक ०.३० प्रतिशत घटेको छ । जुन २०२५ सम्ममा नेप्से २,६५५.३९ पुगेको थियो, तर राजनीतिक अस्थिरताले यसलाई तल झारेको छ । कारोबार मूल्य घट्दै गएको छ, जसले बजारमा तरलता भए पनि लगानीको अभाव देखाउँछ । यो अवस्था ‘लिक्विडिटी ट्रयाप’को लक्षण हो, जहाँ निम्न ब्याजदरले पनि ऋण तथा लगानी बढाउन सकेको छैन ।

लगानीकर्ताको आत्मविश्वास नफर्कनाका कारण
सेयर बजारको सुस्ततापछि मुख्य प्रश्न उठ्छ-सकारात्मक नीतिका बाबजुद किन लगानीकर्ता अन्योलमा छन् ? तथ्यहरूले राजनीतिक अस्थिरता, आर्थिक संरचनागत समस्या र नियामकीय कमजोरीलाई मुख्य दोषी ठहराउँछन् । पहिलो, राजनीतिक सङ्क्रमण र चुनावी अनिश्चितता । नेपालमा आगामी चुनावको तयारीले राजनीतिक वातावरण अस्थिर बनेको छ । बजार विश्लेषकका अनुसार, यो सङ्क्रमणले लगानीकर्ताको विश्वास कमजोर पारेको छ । खरिदकर्ता र बिक्रेताबिच सतर्कता बढ्दा कारोबार भोल्युम सङ्कुचित भएको छ । जुन २०२५ मा नेप्से २५.७ प्रतिशत बढेको थियो, तर राजनीतिक कलहले यसलाई रोकेको छ ।

आर्थिक वृद्धिको मन्दी
वल्र्ड बैंकको अनुमानअनुसार आर्थिक वृद्धि ४.६ प्रतिशतबाट २.१ प्रतिशतमा झर्नेछ । व्यापारघाटा स्थिर रहँदा पनि औद्योगिक क्षमता उपयोग न्यून छ । निजी क्षेत्रमा ऋण माग कमजोर हुँदा अतिरिक्त तरलता थुप्रिएको छ, तर व्यावसायिक विश्वासको अभावले लगानी हुन सकेको छैन । गैरप्रदर्शनकारी ऋण (एनपिएल) ३.९ प्रतिशतबाट बढेर ४.६ प्रतिशत पुगेको छ, जसले बैंकहरूलाई सतर्क बनाएको छ । वि.सं. २०८१ चैतसम्ममा यो ५.२४ प्रतिशत पुगेको छ ।

पुँजीबजारमा नयाँ उत्पादनको अभाव
सेयरबजार विस्तार हुन नसक्नुका कारण नयाँ उत्पादन (जस्तै डेरिभेटिभ्स, बन्डहरू) थप नहुनु हो । आइपिओ र फर्लिङ्स घट्दा बजारमा विविधता आएन । कोभिडपछिको मन्दीले रियल स्टेट र पर्यटन प्रभावित छन्, जसले सम्बन्धित कम्पनीको मूल्य घटाएको छ ।

वैश्विक तथा घरेलु कारक
वैश्विक वृद्धि २.३ प्रतिशतमा झर्ने अनुमान छ, जसले नेपाललाई पनि असर पार्छ । घरेलु रूपमा, विप्रेषण वृद्धि (दुई सय अर्ब मासिक)ले तरलता बढाए पनि उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी नहुँदा बजार सुस्त छ । लगानीकर्ताले वैकल्पिक लगानी (जस्तै फिक्स्ड डिपोजिटमा पाँच प्रतिशतभन्दा बढी प्रतिफल) लाई प्राथमिकता दिइरहेका छन् । यी कारणले लगानीकर्तालाई ‘पर्ख र हेर’को मोडमा पु¥याएका छन् । सेयर संस्कारका अनुसार, बजारमा ९८ कम्पनीको मूल्य बढे पनि एक सय ४९ को घटेको छ ।

निष्कर्ष
आत्मविश्वास फर्काउन आवश्यक कदमहरू नेपालको सेयरबजार सुस्त हुनु मौद्रिक नीतिको असफलता नभई संरचनागत समस्या हो । राजनीतिक स्थिरता, एनपिएल नियन्त्रण, नयाँ बजार उत्पादन र उत्पादनमूलक लगानी बढाउन सरकार तथा नियामक निकायले तत्काल कदम चाल्नुपर्छ । एनआरबीले थप ऋण प्रोत्साहन र सेबोर्डले आइपिओ प्रक्रिया सरल बनाउन सक्छ । लगानीकर्ताले दीर्घकालीन दृष्टिकोण अपनाउनुपर्छ । यदि यी कदम चालिए, नेप्सेले आगामी वर्ष तीन हजार अङ्क पार गर्न सक्छ । अन्यथा, यो सुस्तता लम्बिन सक्छ ।

विदुर-१०, नुवाकोट